listopad 2021 r.

Ziemia Stargardzka

 Kraina wokół nas

Dzisiejszy powiat stargardzki, położony w centrum województwa i zajmuje obszar 1519 km². Składa się z ziem i miast o nieco odmiennej historii. Bywało, że różni byli włodarze jego poszczególnych części, ba przez niego przebiegała nawet granica między różnymi organizmami politycznymi. Te fakty najlepiej ilustrują chociażby herby miast: gryf pomorski lub jego fragment występuje w herbach Stargardu, Dobrzan i Suchania, naznaczony niegdysiejszą własnością Wedlów i biskupów jest herb Chociwla, czerwony orzeł występuje w herbie Ińska jako pozostałość po czasach, gdy było ono w Marchii Brandenburskiej. Wsie również miały różnych właścicieli. Były nimi: zakony (joannici, augustianie, beginki, dominikanki, cystersi i cysterki), biskupi kamieńscy, wielkie rody (m.in. Wedlowie) i miasta, w tym i Stargard.

Stargard, w zasadniczym okresie swego rozwoju, nie należał do żadnego możnowładcy, był, w ramach księstw pomorskich, niemal republiką miejską i pewnie dzięki temu optymalnie wykorzystał swój czas i swoje miejsce. Jeszcze dziś jest wiele materialnych świadectw na to jak wielkie znaczenie dla miasta musiała mieć ta niezależność. Pierwsze istotne podziały terytorialne Pomorza w XII i XIII wieku umieszczają tę ziemię kasztelanii tj. okręgu administracyjnym zorganizowanym we wczesnofeudalnym okresie na bazie wspólnot terytorialnych. Stargard był grodem kasztelańskim i stolicą Kasztelanii (prowincji) Stargardzkiej. W jej obręb wchodziły krainy: Stargardzka, Zwierzyniecka, Maszewska, Goleniowska, Szadzka. W późniejszym okresie dominującą rolę w administrowaniu tymi ziemiami miały obdarowywane przez księcia klasztory, osadzani tu rycerze, i władające również niemałymi dobrami niektóre miasta (np. Stargard posiadał w tym czasie 14 wsi). Właściciele dóbr byli ich podstawowymi administratorami, pełnili też określone powinności wobec księstwa.

Pomorze do XVI wieku nie miało podziału powiatowego w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. Książę rządził w swoich domenach, szlachta w swoich dobrach. W tych miastach i ich posiadłościach, które nie były własnością panów rządzili mieszczanie. Płaszczyzną łączącą był  sejm krajowy. Do wypełniania funkcji administracyjnych i obronnych w imieniu księcia powoływano wójtów ziemskich. To rozwiązanie trwało do roku 1618, kiedy to książę Filip II przeprowadził pierwszy podział powiatowy Pomorza. Były to już jednak ostatnie lata księstwa Gryfitów. Powiatami-okręgami (niem.Kreis) zarządzało 10 urzędów - rządztw (niem. Amt): Urząd Szczecin, U. Kołbacz i Pyrzyce, U. Sowno, Szadzko i Marianowo, U. Białogard, U. Szczecinek, U. Słupsk i Sławno, U. Bytów, U. Darłowo, Wójtostwo Gryfice. Urzędy te nie zawiadywały całością ziem na ich obszarze, ponieważ część wsi i miast należało do wielkich rodów pomorskich. Ci posiadacze nie mogli i nie chcieli podlegać zwykłemu urzędnikowi książęcemu. Dla tych ziem utworzono jedenasty urząd, którym zarządzał urzędnik wybrany z tych rodów. Ten 11-ty “powiat” z przyczyn naturalnych nie mógł dobrze funkcjonować. Rychło powstały rodzinne powiaty tych rodów między innymi powiat Wedlów i powiat Borków.  Dalsze reformy powiatowe miały miejsce za czasów brandenburskich i pruskich Pomorza. Stopniowo zwiększały one wpływ państwa na  funkcjonowanie powiatu kosztem właścicieli ziemskich.

Widok zamku w Szadzku na mapie Lubiniusa

Na  dzisiejszy obszar powiatu stargardzkiego składa się przede wszystkim teren przedwojennego powiatu Szadzko (Kreis Saatzig). Siedzibą jego władz był Stargard, który jednocześnie był miastem na prawach powiatu. Nazwa powiatu ziemskiego wywodziła się od zamku w Szadzku (miejscowość koło Dobrzan), który w czasach swej świetności pełnił funkcje obronne na wschodniej rubieży księstwa i był siedzibą władzy administracyjnej dla okolicznej domeny książęcej. W pewnym okresie należał do rodów Steglitzów i Borków. Zamek został zniszczony w XVII wieku w czasie wojny trzydziestoletniej i mimo późniejszych prób już się nie podniósł, wręcz przeciwnie, materiał z niego posłużył w XVIII w. do odbudowy zniszczonych pożarem Dobrzan. Nazwa powiatu przetrwała jednak aż do 1945 roku. Wcześniej do reformy powiatowej w roku 1816 rycerska część powiatu Szadzko nazywana była powiatem Wedlów, od nazwiska rodziny, której własność stanowiły znaczne obszary dzisiejszego powiatu stargardzkiego, w tym miasta: Chociwel i Ińsko (nazwa ta  obejmowała też Wedlowską część Urzędu Sowno). Stosowano też nazwę powiat Szadzko - Wedel. Terytorium powiatu Szadzko wraz z wydarzeniami politycznymi ulegało wielu zmianom, w 1816 odłączono od niego miedzy innymi: Maszewo i Sowno (do powiatu Nowogard), Runowo (do powiatu Resko), Dolice (do powiatu Pyrzyce). Przyłączono natomiast miedzy innymi: Kunowo i Żukowo (z powiatu Pyrzyce), Bytowo, Studnicę, Linówko, Storkowo, Sątyrz, Kamienny Most, Ścienne (z powiatu Drawsko), Ińsko (z powiatu Choszczno). Obszar powojennego powiatu stargardzkiego w zasadzie pokrywał się z  przedwojennym kształtem powiatu Szadzko. Króciutko (od 9 grudnia 1973 r.) Stargard był miastem na prawach powiatu. W wyniku kolejnej reformy administracyjnej w 1975 zniesiono podział kraju na powiaty. "Powrót" powiatów w 1999 roku powiększył teren stargardzkiego w stosunku do czasu sprzed reformy w 1975 r. o obszar miasta Stargard, miast i gmin Łobez i Węgorzyno oraz gminę Dolice, także niektóre mniejsze miejscowości zmieniły wtedy swoje usytuowanie powiatowe. W 2002 r. utworzono powiat łobeski, do którego przeszły m.in. dwie gminy z powiatu stargardzkiego (Łobez i Węgorzyno).

Herby powiatu stargardzkiego (szadzkiego): do 1945 (dwa pierwsze) i współczesny

Różne były historyczne dzieje poszczególnych części składowych powiatu. Możemy jednak sądzić, że, w ogólnym zarysie, wzajemne powiązania gospodarcze istnieją tu nieprzerwanie od średniowiecza. Stargard swą świetność zawdzięcza, w głównej mierze, swemu południowemu zapleczu. Miasto już bardzo wcześnie miało znaczenie ponad lokalne i siłą rzeczy oddziaływało na większy obszar niż najbliższa okolica.

Wraz z budową kolejnych linii kolejowych Stargard, w którym promieniście się one schodziły, dostawał kolejną szansę na rozwój. Jak w średniowieczu osią Ziemi Stargardzkiej była - transportowo bezcenna - Ina, tak w nowej epoce tym zwornikiem stała się kolej. Wiązała ona mocno ziemie dzisiejszego powiatu. Tak tworzyły się nowe relacje. Przez obszar wszystkich dzisiejszych gmin powiatu przebiegały linie kolejowe. Niemal wszystkie ich obecne stolice, poza Kobylanką i Suchaniem miały połączenie ze Stargardem. Normalnotorowe: Dolice, Chociwel lub wąskotorowe: Stara Dąbrowa, Marianowo, Dobrzany, Ińsko. Kolei nie tworzyło się w próżni gospodarczej. Jej budowa wynikała albo z istniejących, albo potencjalnych powiązań ekonomicznych obszaru. Z drugiej strony, jej powstanie dało naszemu miastu i innym silny bodziec do rozwoju. Rozwój transportu i komunikacji tworzył możliwość zwiększonej wymiany towarowej ale i ułatwiał przepływ ludzi w obrębie całego subregionu. Z powyższych względów, mimo zerwania przez ostatnią wojnę ciągłości łańcucha pokoleń, naturalne powiązania gospodarcze i nie tylko, na tym obszarze istnieją również w czasach powojennych.

Nowi mieszkańcy tej ziemi, od razu lub z czasem ulegli czarowi tej ziemi. Uznali ją za swoją. Na tak niewielkim obszarze jakim jest nasz powiat mamy do czynienia ze zróżnicowanym krajobrazem: są tu i rozległe równiny i wzgórza moreny czołowej. 

Krajobraz okolic Stargardu jest dla nas stargardzian tak bliski i nasz, jak panorama naszego miasta.

Czym jest dla nas ta ziemia?  Jest dopełnieniem naszej małej ojczyzny. Bez niej Stargard byłby tym czym jest pejzaż bez tła i widnokręgu, bez nieba i przestrzeni. Z drugiej strony to w Stargardzie i jego potencjale może tkwić uzupełnienie i wzmocnienie dla siły tkwiącej w tej ziemi (niekoniecznie zamykającej się w granicach powiatu). Chciałoby się, byśmy mieli poczucie przynależności do swojej miejscowości, ale i szerzej: do wspólnoty najbliższego obszaru. Zaczątki tej wspólnoty zapewne już istnieją, wzmocnić ją mógł powrót do powiatów. Nie jest to wspólnota sztuczna, choć historia pokazuje jak różne były losy jej poszczególnych części. Stan urzędniczy ma naturalną skłonność do zajmowania się samym sobą i zapominaniu o celu własnego działania. To myślenie nie może powodować myślenia o układzie powiatowym jako o czymś na kształt układu planety z wieloma satelitami. Raczej niech będzie to układ wieloplanetarny, jedna większa - inne mniejsze. Każda inna i ważna, z określonymi potrzebami, ale i kreatywna. Stargard i pozostała część powiatu są sobie wzajemnie potrzebne. Na naszym mieście ciąży jednak największa odpowiedzialność. Niech u podstaw wszelkiego działania i myślenia o sprawach publicznych, leży pierwiastek wynikający z uczucia jakie się ma do swej małej ojczyzny. A wtedy z ta  piękna ziemia da pomyślność swoim mieszkańcom stosowną do tkwiących w niej możliwości.

Najpierw postarajmy się poznać ją bliżej.

 Miejsca polecane - atrakcyjne przyrodniczo (objaśnienia do mapki)

Ziemia Stargardzka leży głównie w dorzeczu ważnej rzeki Pomorza - INY

MJ i JZ 

• Mapka powiatu z granicami gmin z portalu gminy.pl

• Mapka powiatu z legendą ze strony Centrum Informacji Turystycznej w Stargardzie autor Małgorzata Jańczak